Қазақстандықтар үшін Ақтөбедегі қайғылы  оқиғалар террориристтік қауіпін абстрактылы,ойға сыймайтын әрекеттен нақты орын алатын қорқынышқа әкелді.Өлең тындап өз жұмыстарымен автобуста келе жатсан бір мезетте сенің баянды өміріне  қарулы адамдар баса-көктеп кіруі мүмкін, болмаса жаңа қармақ алу үшін аңшылық дүкеніне кіріп кеудене оқ алуын мумкін.Бұрын да Қазақстанда терактар орын алатын, бірақ олар туралы біз кейін біліп жүргенбіз: бомбалардың жарылуы,жеке бас террористтің әрекеттері, пәтерде жасырылған боевиктердің көзің жою сиякты. Ал Ақтөбеде бүкіл қала боевиктердің ұрыс алаңана айналып кепілдікке алынғандай болды.Ертен еліміздің қай қаласында осындай жағдай қайталуы мүмкін? Отандастарымыздың ең басты қорқынышы  екенін политолог Асқар Нұрша Today.kz сайтындағы сұхбатында айтып өтті.

«Бірнеше жыл бұрын террористтік актілер лап етіп тусті, дегенмен кейін жағдай тұрақталды.Әрине, бұл жаңа терактар топтамасының басы емес пе деген сұрақ туындайды. Бір жыл шамасында Ауғаныстан,Сириядағы орын алған ИШИМ (ДАИШ)  әскери лаңкестік ұйыммен байланысы бар, Орталық Азия елдері мен Кавказдан шыққандар боевиктер жағында соғысқандарың біле отырып біздің қауіпсіздік органдарымыз боевиктердің қайтадан өз аймақтарына қайтып келмеуіңе орасан зор күш салды.Сондықтан, осындай оқиғалар орын алғанда, бұл боевиктердің қайдан шыққанын анықтау керек?-деп пікірің білдірді.

Қару-жарақ дүкені мен әскери бөлімге шабуыл жасағандар арнайы дайындықтан откен өз істерінің шеберлері  екенін тергеу анықтау керек. Казірдің өзінде кейбір сарапшылыр зиянкестер аса батыл және келісілген түрде әрекет еткеніне көніл бөліп отыр.Атап айтқанда, саясаттанушы Талғат Қалиев әлеуметтік желідегі өз парақшасында «жігіттер қару-жарақты нық устап,мүдірмей жүргендерің» жазды.

«Қатардарыңдағы тәртіп қалыптасқан,бағыт бойынша шұғыл түрде бөлініп әрі жөнелді. Жан-жағынан алып қарағанда,бұл тәжірибесі бар жігіттер.Бір мезгілде бірнеше жерде шу шығарып,операцияларды жылдам өткізгеніне қарағанда,қаланы жақсы біледі.Жалғыз сұрақ тек себептеріңде.Олар камикадзе емес кой.Демек бірдене осыған акеліп соқты.Болмаса қандай да бір оқыс жағдайлар қыспаққа алып,олар ұрыспен бұзып-жарып өтпекші болды.Немесе жеке алынған аймақта шу шығарып, құқық қорғау жуйесінің беріктігің тексеру үшін пәрмен алған болар. Немесе олардың артында өз мақсаттарың жузеге асыратын элиталық топ болуы мумкін», дейді Қалиев.

Сол күні, 5 маусымда, полицейлер алдын ала деректер бойынша шабуылшылар «радикалды дәстурлі емес діни ағымнын ұстанушылары» деп хабарлады. Келесі күні Қазақстаннын бас мүфтиі видеожолдамасында боевиктарды ислам дінімен байланыстыруға болмайтынына айрықша көңіл аударды.

«Ислам күнәсіз адамдардың қаның төгуге жол бермейді, ислам адамдарды дінге,ұлтқа жане мемлекеттерге болмейді.Мұсылмандардың діни басқармасы террористтердің іс-әрекеттерің қолдамайды. Қоранда айтылғандай, егерде кімде-кім  адам өлтірсе – ол бүкіл әлемдегі халықты өлтіргені болып саналады. Осындай қадамға бейбітшілік кезінде барғандар заң мен Алла Тағала алдында арам болып танылады» — деп Ержан қажы Малғажыұлы мәлімдеді.

«Нур-Мұбарак» ислам мәдениетінің Мысыр университетінің ректоры діндес адамнын пікірің қолдап, Today.kz берген сұхбатында ислам «бейбітшілік пен төзімділіктің діні» — деп атап өтті.

«Бір де бір қоғам немесе адам басқаларды азарлап,жәбірлемеу керек.Бұнын барі шеттен тыс шығу: себепсіз қан төгіп айналадағы адамдарды,өзің-өзі өлтіру;адамды қадір-қасиетінен айыру немесе құл ретінде сату және тағы сол сияқты.Егер осынын бәрі қоғамда күнделікті іс болып,осыған қарсы ешқандай шара қолданбаса, бұл қоғам өзің-өзі құртып сонында жоқ болады.Шын мәнінде, Алла бүліншілікті және оны таратқандарды қолдамайды. Осыған сүйене отырып, мен ДАИШ-пен террористтердің ізімен келе жатқандарға ескерткім келеді: сендер өздерінді азапқа жазасындар,өйткені Алла өз үкімін жақында орындайды. Алайда, кейбір адамдар осыны білмейді», — деп баяндады профессор Жұда Абұлғани Басюни.

Кеңінен таралған «дәстүрлі ислам» мен «дәстүрлі емес ислам» анықтамалары Қазақстандағы жетекші дінтанушылардың бірі Артур Артемьев түп негізінде қате деп санайды. Мысал ретінде профессор христиандағы баптист ағымын келтіреді. Кейбіреуі оны католицизм мен православиеге қарағанда дәстурлі емес деп санайды, бірақ баптисттер бұрыннан  әлемдік діни мәдениетінің ажырамас бөлігі болып қалды.Сондықтан сарапшы діни бірлестіктерді дәстүрлік бойынша емес, идея негізінде бөледі.

«Бұл теракті жасағандар – экстремизм,фанатизм мен терроризм идеяларына қолдайтын қауым өкілдері деп сенемін.Арине, таза экстремистік пен террористтік ағымдар да бар. Мысалы, салафизм – бұл  ваххабизмнің ақырғы қанаты. Ваххабиттер – Сауд Арабиянын ресми дінінің өкілдері болғандықтан, олар әрине мемлекеттік діннің қадірін түсірмеуі қажет. Осыған келіспегендер, бөлініп джихад,халифат идеяларын ұстанып,террористтерді дайындап басқа елдерге жіберіді»,- деп профессор Артемьев айтып өтті.

Ол ДАИШ ұйымы басынан салафиттік бағыт болып, онын экстремисттік идеялары Қазақстан жерінде агрессиялық түрде басқындағанын ескертті. 5 маусым күні Today.kz. редакциясына сұхбат берген саясаттанушылар да осы пікірде болды. Террористтік идеологиямен күрес басымдылығы, Расүл Жұмалының ойлауы бойынша, тәрбиелік жұмысқа берілуі қажет, өйткені нәтижелерімен емес себеп-салдарымен күресу керек.Ал Досым Сатпаев уақытты бос жіберіп алдық деп санайды.

«Менің байқауым бойынша казіргі кезде қауіпті тренд орын алды: егер 1990-жылдары қылмыскерлерді құрықтау тек Қазақстаннын оңтүстігінде ғана болса, кейін – батыс жақта, ал қазір бүкіл Қазақстан жерінде. Бұл дегеніміз радикалдық құрылым мұшелері еліміздің бүкіл аумақтарында. Тек қана жастар ғана емес. Бизнесмендер мен орта класс өкілдері де бар бола бастады.Осынын бәрі қауіп тудыратын тренд, радикализм мен экстремизм әр турлі формада белсенді демографиялық, этникалық, әлеуметтік топтарға сініп бара жатқанын көрсетеді»,-деп Сатпаев ой қозғайды.

Оның үстіне,профессор Артемьевтің ойынша кез келген конфессия өкілі экстремист пен тақуа болуы мүмкін. Сарапшынын ойынша бұнын бәрі дінге емес адамнын өзіне байланысты. «Түптеп айтканда кез келген діншіл өзінің тақуасына шырғаланып кандай да экстремисттік идеяны ұстанып,терроризмге де баруы мүмкін»,- делінген.

Не себептен радикализм адамдарды қызықтырады? Қиын сұрақтарға жеңіл жауап беретініңде. Бұл идеология адамға: «Сенімен бәрі дұрыс, сен — жақсысын,ал анау адамдар – жаман, бүкіл бәле солардан. Олардын көздерің жойсан, бәрі де жөнімен болады». Адамдар осыған сеніп жасайды,өйткені өзінің жол болмауын, басқа дінді ұстанатындардан көру қиынға соқпайды.

«Дінтанушылар Конгрессі» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Айдар Абуов Қазақстандағы экстремистік идеологияның таралуын тоқтатуға көмектесетін тәжірибелік шаралар ұсынды.

«Үй жағдайында болатын уағыз айтуларға тыйым салу керек, топтық жамағаттарды жабу, жекеленуге жол бермеу. Дін — киелі. Діннің басты постулаттарынан шегіну үлкен күнә:  зиян келтірмеу, өлтірмеу,қауымға қарсы шықпау,көп білетін адамды тындау жане сол сиякты.Біз өз отандастарымызды құнды бағдарлар арқылы біріктіруге, арандатушылыққа жол бермеу, қасиетті Рамазан айында ағарту жұмыстарында белсене қатысуға шақырамыз!», деді Абуов.

Today.kz редакциясы өз оқырмандарына «Қазақстандағы экстремизмнің таралуын қалай тоқтатуға болады?» деген сұраққа жауап тандауыңызды ұсынады немесе өзіңіздің нұсқаларыңызды комментарий ретінде қалдыруға болады.

*ИШИМ (ДАИШ) – Қазақстан Республикасында қызметіне тыйым салынған террористтік ұйым.