НҰР-СҰЛТАН, 08 ақпан. Өзбекстанда жыл басынан бері экстремизм айыптары бойынша тұтқындаулар мен сот процестері толқыны орын алды, деп Caravanserai-ға сілтеме жасап «Терроризмге қарсы комитет» РҚБ ресми сайты хабарлайды.
Билік бірден Әндіжан, Сурхандария және Қашқадария облыстарының 30 тұрғынын ұстады және елде тыйым салынған «Катиба таухид уәл-жихад» (КТД) террористік ұйымы қызметіне қатысы бар деген күдікпен Ташкентте ұстады.
«Тергеуге дейінгі іс — шаралар барысында олардың Сирияда соғысып жатқан содырлар қатарына қосылу үшін сол елге кетуді жоспарлағаны анықталды», — деп хабарлады Өзбекстан Мемлекеттік қауіпсіздік қызметінің (МҚҚ) Telegram-каналында.
Өзбекстанда және Орталық Азияның басқа елдерінде КТД Сирияда әрекет ететін ең қауіпті террористік топ болып саналады. Оның атауы «Таухид және жиһад» деп аударылады.
Бұл ұйымға Қырғызстан, Өзбекстан және Қазақстан азаматтары кіреді, дейді оштық қырғыз сарапшысы Икбалжан Мирсаитов.
«Бұл Сирияда елдің тұрақты армиясымен соғысқан жеке қарулы топ. Ұйым әлі де Сирия аумағында әрекет етуде», — деп, бұл топты Ош облысынын тұмалары құрғанын қоса айтты.
Мирсаитовтың айтуынша, КТД басшылары әлеуметтік желілерде өз қатарына Өзбекстан азаматтарын белсенді түрде тартуда.
24 қаңтарда өткен КТД мүшелерінің қамауға алынуы жақын арада болған терроризмге қарсы іс-шаралардың мысалдарының бірі ғана.
24 қаңтарда Термез қалалық соты екі ер адамды 15 және 15,5 жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарды. Оларға діни экстремистік ұйымдарға қатысты деген айып тағылды. Сонымен қатар, олар интернет арқылы қоғамдық қауіпсіздікке қатер төндіретін материалдарды таратқан.
«Бұл адамдар Термездегі мешіттердің маңында «жиһад» және «хижра» («шынайы Исламмен» елден шығу) идеяларын насихаттап, Сирия мен Палестинадағы қарулы қақтығыстарға қатысуды жоспарлаған», — деп жазады uza.uz басылымы.
Сотталғандардың екеуі де Термез қаласының тумасы. Олар өткен жылдың маусым айында ұсталған.
16 қаңтарда Әндіжан қаласында елде 2016 жылы тыйым салынған «Хизб ут-Тахрир»* діни ұйымына қатысы бар деген күдікпен 12 әйел ұсталды.
Құқық қорғау органдарының мәліметінше, олар үйлерінде жиналып, әлеуметтік желілер арқылы радикалды идеяларды насихаттаған.
Алаяқтар желілері
18 қаңтарда Ташкентте Сириядағы содырларға кетпек болған студент пен екі оқушы сотталды. Олардың бірі бес жарым жылға бас бостандығынан айырылса, қалған екеуі 6 жылға бас бостандығынан айырылды.
21 жастағы жасөспірім астаналық жоғары оқу орындарының бірінде, қалғандары Ферғана алқабындағы Наманган облысының мектептерінде білім алған.
Олардың әрқайсысы жеке Telegram арнасын ашып, онда жастарды «шынайы ислам» үшін соғысып жатқан шейіттерге көмектесу үшін Сирияға баруға шақырды.
Олар сондай-ақ сол жерге бару бағытын егжей-тегжейлі түсіндірді: Түркия арқылы Сирияға қалай жетуге болады, әуе билеттерінің бағасына дейін. Telegram арнасында әр қайсысында 300-ге жуық жазылушы болды.
«Мен бұл адамдардың арбау желісіне түстім. Олар [жалдаушылар] әйелдерге көмектесу керек, оларды сол жерде [Сирияда] құтқару керек деді. Олардың Telegram-да өз арналары бар, сол жерде өз жазбаларын орналастырады», – дейді сол жастардың бірі.
2015-2021 жылдар аралығында халықаралық террористік ұйымдардың жалдаушылары Өзбекстанның 27 мың азаматымен «жұмыс істеді». Осы уақыт ішінде жалпы алғанда екі мыңнан астам өзбектер тартылды, деп хабарлады Аймақтық қауіптерді зерттеу орталығының директоры Виктор Михайлов.
Оның айтуынша, жалдаушылардың құрбандары негізінен 19 бен 30 жас аралығындағы жастар.
«Жастардың радикалдануы оңай, көбінің аянатын еш нәрсесі жоқ», — деді ол қаңтарда Аймақтық қауіптерді зерттеу орталығының сайтында жарияланған Podrobno.uz сайтына берген сұхбатында.
«Жігіттердің проблемалары көп, олар әділетсіздік пен сыбайлас жемқорлық күйзеліске ұшыратады. Тіпті қарама-қарсы жыныспен сәтсіз қарым-қатынастар да хижра [қоныс аудару] үшін себеп болуы мүмкін», — деп атап өтті сарапшы.
Оның статистикасы бойынша, олардың тек 10 пайызы ғана нағыз содырлар мен әлеуетті қанішерлер. 15 пайызы діни фанаттар, қалған 75 пайызы мұсылман бауырларына қателесіп көмекке асыққан жанашырлар. Дәл осыларға әсер жасалады.
Интернет, танымал әлеуметтік желілер мен мессенджерлер қазір жастар арасында экстремизм идеяларын таратудың негізгі әдісіне айналды, — деді Михайлов.
Тәуекел тобының тағы бір тобы – өз үйінен жырақта, басқа елде жүрген еңбек мигранттары. Бөтен елде олар жиі әділетсіздікке, жемқорлыққа тап болып, қиын жағдайда өмір сүреді.
Виктор Михайловтың айтуынша, жалдаушылар орталықтары (жамағаттар) Ресейде ғана емес, Украина мен Оңтүстік Кореяда да бар. Бұл елдер Өзбекстаннан келетін еңбек миграциясының негізгі бағыттары болып табылады.
Сауатсыздық
Түркияда тұратын өзбекстандық журналист Дилдора Туляганованың пікірі бойынша жастардың экстремистердің ықпалына оңай түсуінің басты себебі – білім деңгейінің төмендігі.
Оның айтуынша, бұл – мемлекеттік мектептердегі сапасыз білім, қымбат жоғары білім, дін, оның ішінде ислам туралы білімдегі вакуум, сондай-ақ тұрақсыз экономикалық жағдай.
«Мемлекет білім беру жүйесін күшейтпейінше, хижра деп аталатын үрдіс тұрақты болады. Біріккен Араб Әмірліктері сияқты дамыған мұсылман елдерінің азаматтары неге діни лаңкестерге айналмайтынына таң қалмаймыз», — дейді Туляғанова.
«Ол жерде дінді бала кезінен оқытады, түсіндіреді, мектептерде дін мәдениеті бойынша сабақтар бар деп», — деп түйіндейді ол.
Ташкенттік саясаттанушы Фарход Мирзабаев Өзбекстан азаматтарының Таяу Шығыстағы ыстық нүктелерге кетуіне жұмыссыздық пен діни сауатсыздықты атады.
«Әділетсіздік көп. Олар қоғамда лайықты орнын таба алмайды. Олар «жарқын болашаққа» сенбейді», — дейді ол.
«Мемлекет тарапынан көп нәрсе жасалып жатқан сияқты, шенеуніктер жастар мәселесімен айналысып жатыр…, бірақ проблемалар әлі де азаймайды», — деп қосты сарапшы.
* Қазақстан Республикасында тыйым салынған ұйым
